Muddy feet

We werden ontvangen bij Except Integrated Sustainability. Deze organisatie adviseert, onderzoekt en ontwikkelt concepten en strategieën om bedrijven, steden en industrie te verduurzamen.

Natuurlijk Kapitaal en circulaire economie

Tom Bosschaert, oprichter van Except, gaf een korte introductie over zijn organisatie en hun pand: het RAUM-gebouw. Het pand stond 10 jaar leeg en is eigenhandig door Tom en zijn collega’s duurzaam opgeknapt. Zo zijn de aanwezige balken hergebruikt om ‘nieuwe’ bureaus ervan te maken. Vervolgens ging hij in op hun zelf ontwikkelde methodiek voor duurzame projecten: Symbiosis in Development (SiD). Onderdeel daarvan is onderstaand model, dat ervan uit gaat dat elke laag de onderliggende lagen nodig heeft als fundament.

Daarna ging Tom kort in op voorbeelden uit het buitenland, zoals een transportterminal in San Fransisco die volgend jaar wordt opgeleverd. De terminal heeft straks 's werelds grootste ecologische daktuin.

Dat leidde tot de vraag of Except ook in Nederland werkt aan zulke projecten. Tom: 'Ons land lijkt hier nog niet klaar voor te zijn. Maar dat jullie hier vandaag zitten, vind ik een goed teken.'

We vroegen Tom of hij tips heeft voor de rijksoverheid. Wat moeten we meer, minder of anders doen? Dit zijn volgens hem belangrijke kansen voor Nederland:

• Volg niet de volgende hype, maar vind jezelf opnieuw uit in goede tijden. Doorbreek oude denk- en doepatronen en ontwikkel een systemische routekaart naar een veerkrachtig land;
• Zoek naar integrale oplossingen voor het hele systeem, en focus niet op techno-fixes;
• Zoek en investeer in initiatieven die een hefboomeffect hebben;
• Creëer (digitale) hulpmiddelen/informatiebronnen die vele innovaties in de hele samenleving versnellen, in plaats van enkelvoudige oplossingen;
• Gebruik ecosysteemdiensten en natuurlijk kapitaal om waarde te realiseren die nog onbenut is.

De Digitale Atlas Natuurlijk Kapitaal (DANK), een databank die in opdracht van IenM wordt ontwikkeld, geeft inzicht in de aanwezigheid en de staat van de natuurlijke hulpbronnen in Nederland en de waarde die zij vertegenwoordigen voor de maatschappij. Ook maakt deze informatie in kaartbeelden beschikbaar voor overheden en bedrijven. Met behulp van de informatie uit de DANK kan de waarde van de natuurlijke hulpbronnen worden bepaald en kunnen daarmee verdienmodellen worden ontwikkeld. Een eerste versie komt eind 2014 gereed.

DANK en natural capital accounting1: toekomstmuziek?

Op de vraag van Koen de Snoo of Except aanknopingspunten ziet voor de Digitale Atlas Natuurlijk Kapitaal (DANK), reageerde Tom instemmend: 'We werken toe naar een visuele manier van informatiemanagement.'

Tom vindt de vooruitgang naar een duurzaam Nederland traag gaan. Een manier om het proces te versnellen is ‘distributed innovation’, zoals crowd-solutioning en serious gaming. 'Daarmee zijn binnen weken complexe problemen opgelost, waar voorheen teams van wetenschappers vele jaren over deden. Met zulke strategieën zouden oplossingen veel sneller worden ingevoerd.'

De praktijk: Schiebroek-Zuid

Na de presentatie vertrok het gezelschap per metro naar Schiebroek-Zuid, waar we tijdens een wandeling door de wijk een beeld kregen van wat er daar gedaan wordt om de omgeving te verbeteren. Tot een paar jaar geleden stond Schiebroek bekend als één van de ghetto’s van Rotterdam (Skibronx, in de volksmond). In 2010 ontwikkelde Except een visie en een flexibel plan van aanpak waarmee de wijk in 30 jaar transformeert naar een zelfvoorzienend en duurzaam woongebied, via innovatieve energiesystemen, stadslandbouw, een sociaal en economisch programma, en renovatietechnieken.

Vestia startte met de uitvoering van ingrediënten, waaronder stadslandbouw. De kloof tussen het ambitieuze vergezicht en de prozaïsche realiteit in de wijk was flink. Maar sinds Except hier in opdracht van woningbedrijf Vestia aan de slag is gegaan, zijn de moestuinen letterlijk uit de grond gesprongen. 'Volgens bewoners is de wijk leefbaarder, gezelliger, socialer, mooier, gezonder en veiliger geworden. De investering staat dicht bij de kerntaak van de woningcorporatie. Ik ga jaarlijks na wat het project heeft bijgedragen aan Vestia’s doelen', aldus Caroline Zeevat, die voor Vestia het project leidt. 'Het leidt tot fors minder kosten in beheer en onderhoud. Waar moestuinen de plaats van struikgewas onder de balkons hebben ingenomen is minder woninginbraak, en wordt geen afval meer van de balkons gegooid. Mensen voelen zich veiliger.'

Een aansprekend voorbeeld kregen we bij de eerste moestuin die we bezochten. Hier werden we ontvangen met heerlijke hapjes. De dames die deze hadden klaar gemaakt, zijn inmiddels zo succesvol met hun kookkunsten en productie, dat ze op het punt staan een professioneel cateringbedrijf te starten.

Eindpunt van de wandeling was Hotspot Hutspot Skibroek. Dit restaurant is opgezet door professionale kok Bob Richters, in nauwe samenwerking met Stadslandbouw Schiebroek-Zuid. Het wordt gerund door mensen uit een reïntegratietraject, samen met kinderen uit de wijk. Het team genoot hier van een driegangenmenu - voor het luttele bedrag van €7,50. 'Dit maakt het tot een laagdrempelige eetgelegenheid voor buurtbewoners', vertelt Bob Richters.

Conclusies: the next level

De DT-leden waren onder de indruk van de inzet en het enthousiasme van de mensen die ze hebben ontmoet. En van de verbinding tussen aan de ene kant het systeemdenken: op een hoog abstractieniveau, over alle schotten heen. Aan de andere kant zijn er de initiatieven die als speldenprikjes, ja bijna acupunctuur, werken om het einddoel dichterbij te brengen. We laten dit op ons inwerken en komen er op terug. De maatschappij daagt ons ook bij deze voorbeelden uit om ons denken te blijven vernieuwen en daarbij vooral het gesprek aan te gaan. De volgende stap is om dit in het beleid een plek te geven. Daar zijn we met DANK en de circulaire economie al mee begonnen, maar het vlees op de botten komt van deze voorbeelden.